Un laboratorio de innovación na UNED que une humanidades e tecnoloxía

27 de marzo de 2023

Hoxe imos coñecer o Laboratorio de Innovación en Humanidades Dixotais da UNED (LINHD). Trátase dun centro de investigación internacional que se establece como referente de innovación, investigación, diseminación, asesoría e formación a investigadores e proxectos en humanidades, así como un polo de atracción de actividades culturais dirixidas a achegar as humanidades á sociedade.

OURENSE, 27 de marzo de 2023. O Laboratorio de Humanidades Dixitais da UNED (LINHD) xorde da necesidade das facultades de Filoloxía, Filosofía e Xeografía e Historia de aproveitar ao máximo as potencialidades das novas tecnoloxías, co apoio da Biblioteca da Sede Central e da ETS de Enxeñería Informática. Nas últimas décadas, a investigación no campo das Humanidades deu un xiro substancial coas posibilidades de análises, organización e xestión de recursos que proporciona a tecnoloxía como medio para sacar o máximo rendemento ás fontes tradicionais. O laboratorio, por tanto, non só impulsa o uso das tecnoloxías nas áreas de coñecemento de Humanidades, senón que tamén impulsa a difusión e presenza das Humanidades en toda a sociedade, fomentando o coñecemento do relato e a crítica como elemento vertebrador do pensamento social, servindo de porta aberta á difusión das diferentes expresións artísticas e culturais.

O LINHD na Transferencia á Empresa

Contar con estas infraestruturas dixitais impulsaría a utilización da IA en linguas, permitindo múltiples usos:

Tradución automática, clasificación de documentos, recoñecemento de documentos.
Elaboración de guías turísticas baseados en IA, creación de roteiros turísticos baseados en textos, chatbot turístico, axudantes artificiais en museos, arquivos….
Aplicacións educativas de axuda ao estudante, Ibooks, libros intelixentes, máis aló do ebook. Identificación de entidades nomeadas.
Creación de museos e exposicións virtuais.
Recomendadores.
Análise de sentimentos con múltiples aplicacións, como márketing e vendas, entre outros sectores.

O LINHD como polo de difusión cultural

Una das facetas máis importantes dun laboratorio é a diseminación dos seus resultados. Esta misión ten maior interese no caso das humanidades, por un dobre motivo: a difusión dos resultados dos proxectos contribúe a un mellor coñecemento da sociedade en todas as súas facetas artísticas e sociais, pero tamén ten a responsabilidade de xerar un polo intelectual accesible a todos os sectores da sociedade, facendo chegar non só os resultados das investigacións, senón propoñendo coñecemento á nosa sociedade.

Para iso o laboratorio debe articular obradoiros, workshops ou relatorios temáticos de carácter transversal para facer alcanzable o coñecemento a toda a sociedade. O procesamento de texto ten unha gran aplicación en diversos sectores produtivos e é un dos elementos fundamentais para o uso das novas tecnoloxías de asistentes como Alexa, Siri e Google. As técnicas máis empregadas para a implementación de novos produtos están relacionadas co machine learning, deeplearning, data science e big data. Ao ser o procesamento de texto una das liñas de investigación, permite abordar problemas similares desde diferentes linguas (castelán, galego, eúscaro, catalán, etc.)

O uso de técnicas de intelixencia artificial aplicado a linguas require de ferramentas que permitan avanzar nesta área. Estas ferramentas son entre outras:

Corpus anotados: por unha banda, corpus de obras, textos, etc. na propia linguaxe e, na medida do posible, anotados. Estas anotacións van desde dicionarios, polaridade, sentimentos, sinónimos, etc., todo iso en formato electrónico.
Modelos da linguaxe: Spacy, Word Embedding: valores preprocesados das palabras dun idioma: BERT.

Obxectivo do Laboratorio

Ser un polo de atracción cultural e social para fomentar o espírito crítico e contribuír ao coñecemento dos diferentes relatos da sociedade.
Dotar de infraestruturas tecnolóxicas aos grupos de investigación das áreas de humanidades.
Fomentar a creación de equipos interdisciplinares de investigación impulsando a competitividade, tanto nacional como internacional.
Converterse en referencia e medio de difusión de actividades relacionadas coas Humanidades Dixitais a través da comunidade científica.
Formar a investigadores, estudantes e profesionais que traballan en institucións GLAM (bibliotecas, arquivos, museos) co fin de que adquiran as competencias suficientes para poder levar a cabo proxectos de Humanidades Dixitais e ter un coñecemento da área que lles permita expor e desenvolver novos proxectos para o avance do coñecemento.
Impulsar o acceso aberto aos contidos de investigación, contribuíndo ao acceso igualitario do coñecemento.

Proxección internacional

O Laboratorio de Innovación en Humanidades Dixitais da UNED foi recoñecido como Clarin-K center xunto con dous centros da UPF e a UPV, constituíndo o primeiro “Knowledge Center” de unha ERIC-European Research Infrastructure Consortium en España. O LINHD tamén colabora coa Infraestrutura de Investigación Dixital en Artes e Humanidades DARIAH, que busca mellorar e desenvolver a investigación dixital de humanidades en Europa, e participa no proxecto Time Machine ,que pretende preservar as entidades culturais europeas mediante o emprego da tecnoloxía, .

Ún dos seus principais proxectos é POSTDATA ERC Starting Grant, unha plataforma dixital desenvolvida no marco do programa Horizonte 2020, que permite comparar tradicións poéticas utilizando tecnoloxías da web semántica. Está dirixida tanto a académicos como a usuarios non experimentados na temática ou a empresas que queiran reutilizar estes recursos para crear aplicacións con fins culturais, educativos ou turísticos. O LINHD a día de hoxe aspira a ser un foco atraínte de talento internacional para investigación punteira en tecnoloxía e humanidades dixitais. Está aberto a novos investigadores que queiran compartir ideas e proxectos, difundilos ou buscar colaboradores.

ENTREVISTA

Beatriz Tejada Carrasco, codirectora: "El LIHD asesora y ofrece soluciones para desarrollar proyectos e infraestructuras tecnológicas tanto para la UNED como para instituciones y organismos"

Beatriz Tejada Carrasco codirixe este importante Laboratorio da UNED xunto a Salvador Ros Muñoz, profesor da Escola Técnica Superior de Enxeñería Informática. E no equipo intégranse Rafael Pastor Vargas, director da ETSII; Sagrario Aznar Almazán, decana da Facultade de Xeografía e Historia; Rubén Chacón Beltrán, decano da Facultade de Filología; Jesús Zamora Bonilla, decano da Facultade de Filosofía e Isabel Calzas González, directora da Biblioteca da UNED.

-¡Vaia servizo que prestan!

-Desde o LINHD tratamos de potenciar a investigación, incentivar a interdisciplinariedade e garantir o desenvolvemento e divulgación de contidos e recursos que poñemos ao servizo da sociedade. O LINHD é unha confluencia de camiños para promover novas ideas, coñecemento e recursos que contribúen ao desenvolvemento da humanidade. O Laboratorio é así mesmo un mecanismo para a divulgación que trata de achegar o mundo da empresa e os negocios á universidade, nunha área emerxente como son as Humanidades que se perfila como un motor para o desenvolvemento económico do país no camiño da transformación cara a unha sociedade do coñecemento. Este Laboratorio espera ser un axente activo na investigación, a difusión do coñecemento e a xeración de riqueza.

-Como funciona o LINDH?

-A súa fortaleza é o equipo de profesionais provintes de distintos eidos, con coñecementos e competencias complementarias, dispostos a aprender uns doutros, sen xerarquías, e a adoptar tecnoloxías que poidan potenciar os resultados da investigación. No LINHD colaboramos docentes e investigadores de distintas disciplinas, bibliotecarios da UNED e expertos externos.

-Por que é importante este laboratorio da UNED para os traballos en investigación en Humanidades?

-Porque se trata dunha plataforma na que todas as áreas do coñecemento implicadas enriquécense mutuamente. Ao traballar con profesionais informáticos, progresan os traballos en dous sentidos: o primeiro, e máis evidente, é que permite unha mellor e máis atractiva visibilización de calquera proxecto de investigación a partir de determinados programas (recreacións en 3D do patrimonio, programas para exposicións dixitais). O segundo, menos visible, é que permite tamén abrir novos territorios á investigación ou novas ferramentas para levala a cabo (ferramentas de localización xeográfica ou de análise da linguaxe, por exemplo).

-Quen pode acudir ao LINDH?

-O Laboratorio de Innovación en Humanidades Dixitais asesora e ofrece solucións para o desenvolvemento de proxectos, así como infraestruturas tecnolóxicas, tanto para PDI da UNED, como para institucións e organismos que teñan a necesidade de aplicar a tecnoloxía ás humanidades.

-De que modo permite a transformación dixital?

-O laboratorio facilita esa transformación analizando cada proxecto concreto e recomendando a aplicación das tecnoloxías máis adecuadas para lograr unha investigación máis efectiva e un maior impacto dos resultados. Tamén desde o laboratorio promóvese a formación dos humanistas neste tipo de tecnoloxías con obradoiros que lles axuden a incorporarse ao universo das Humanidades Dixitais.