Otutro xeito de ollar a cultura do viño coa UNED

15 de mayo de 2024

Ribadavia acolleu unha xornada con tres relatorios e outras tantas perspectivas de investigación: unha familia galega do XVIII en América, a paisaxe de zonas vinícolas no cine, na televisión e na novela así como a diversidad de variedades da vide no cultivo tradicional no Noroeste peninsular.

OURENSE, 15 de maio de 2024. En Ribadavia tivo lugar a celebración das xornadas Tras as Pegadas do Viño: Percorrido pola Tradición Vitivinícola do Noroeste Peninsular, organizadas por UNED Ourense xunto coa Facultade de Historia, dentro do programa desta, Humanidades a curta distancia. No acto de inauguración, na sede do Consello Regulador da DO Ribeiro, estaban o director do Centro universitario ourensán, Jesús Manuel García Díaz, o alcalde de Ribadavia, César Fernández Gil e a presidenta en funcións do CRDO Ribeiro, Concha Iglesias Pousa. Esta última agradeceu á UNED este acto na vila polo feito de "afondar no Ribeiro, na súa cultura, no viño, nestas xornadas tan interesantes porque ben ou merece". O alcalde celebrou a realización desta actividade universitaria en Ribadavia "para falar do viño, de cultura e de territorio en xeral. O viño é uns dous elementos tractores deste Concello. Ribadavia é un concello acolledor e teño que agradecer á UNED e ao seu director en Ourense por contar con Ribadavia".

O director de UNED Ourense sinalou que este centro "ofrece ao longo do ano diversas iniciativas formativas á sociedade da nosa provincia. E quixemos traer, neste caso desde a nosa Facultade de Historia, este proxecto que se pon en marcha cada ano e que consiste en achegar os traballos de investigación que levan a cabo os profesores da devandita Facultade. Quixemos que estas primeiras Humanidades a curta distancia tivesen como escenario O Ribeiro, nesta a súa sede do CRDO, e aquí estamos".

García Díaz deu paso á primeira relatora, a doutora Ana Rivera Medina, profesora contratada doutora do Departamento de Historia Medieval e Ciencias e Técnicas Historiográficas, quen expuxo a conferencia titulada: De Galicia a Os Andes. Os Vásquez do Carril, unha empresa vitivinícola no século XVIII. "Durante o século XVIII, na contorna del Río da Prata, as economías rexionais xeraron grupos económicos moi potentes, cuxo punto de partida sitúase na entrega de mercés reais e o parentesco directo, ou o compadrazgo. Pois ben, no centro-oeste arxentino, lindando coa Gobernación de Chile, desde comezos do século e como produto da inmigración fomentada polos Borbóns, xéranse redes familiares que non tardan en adaptarse aos mecanismos económicos e sociais imperantes. Estas familias xurdidas da intrincada rede que supón a unión de vellos troncos de beneméritos coa nova política borbónica implantada para a península e os seus territorios ultramarinos, sostéñense sobre os bens raíces e a chegada de inmigrantes peninsulares". Así, di a relatora, "forxarase un novo modelo de familia cuxas raíces entroncan coa etapa fundadora, pero que no presente veranse imbuídas das novas políticas respecto da terra, os adiantos técnicos, o capital e a diversificación do negocio. Este é o caso da empresa vitivinícola, mercantil e financeiras que crearon os irmáns Juan e Salvador Vásquez do Carril".

Rivera Medina falou da familia Vasquez do Carril que, natural de Galicia, prosperou na Arxentina cos seus negocios, entre eles o da produccón de viño no último terzo do século XVIII.

Esta familia estableceuse na provincia arxentina de San Juan, no último terzo do século XVIII. Era oriúnda de Camariñas (A Coruña). Os dous irmáns citados comezaron a obter un importante patrimonio de grandes propiedades, cinco adegas de tamaño importante, bosques, un muíño fariñeiro, viñas todas en emparrado. Tamén tiveron unha fábrica de augardentes, gran cantidade de lagares de coiro, de madeira ou de pedra. O viño que producía a familia levábase a Bos Aires en botixas de barro cocido, por medio de carretas. Igualmente tiveron negocios urbanos: tendas que vendían de todo, unha pulpería, é dicir, unha tenda de ultramariños que incluía bar e na que se vendía de todo. Os Vasquez do Carril tamén se dedicaron a conceder créditos e préstamos sen esquecer as obras pías.

Ana Rivera contou que as mulleres da familia, de boa posición, poñían a terra, xestionaban o negocio, adquirían obxectos de luxo e estaban ao día en moda. Tamén se encargaban de manter a biblioteca do marido, xestionaban a educación dos seus fillos e netos, coidaban dos seus pais e tiñan escravos.

De esquerda a dereita: Ana Rivera Medina, Julio Fernández Portela, Jesús Manuel García Díaz e Ángela Díaz Fernández deron vida e contido ao programa Humanidades a curta distancia, na sede do Consello Regulador de O Ribeiro.

A continuación interveu o doutor Julio Fernández Portela, vicedecano de Ordenación Académica e Axenda 2023 da Facultade de Historia da UNED, ademáis de ser profesor titular no devandito centro. Presentou un relatorio titulado: Sabores da Palabra: paisaxe da Vide e o Viño na Narrativa Contemporánea. "A narrativa ambientada nos espazos da vide recolle a cultura do viño, configurándose como fonte para achegarse ao mundo vitivinícola. Entre estas fontes atópanse os tratados, os folletos, as etiquetas das botellas de viño, as páxinas webs, as producións audiovisuais ou a prosa. O xénero novelístico vertebra a análise deste traballo pola súa capacidade para construír relatos", explicou Julio Fernández Portela. O acto de ler, engadiu, "facilita a posibilidade de mergullarse en mundos ficcionais, desenvoltos nunha serie de espazos e o seu vencellamento coa cultura enolóxica. Casos nos que as tramas discorren por escenarios preexistentes, ben documentados polos autores, permitindo ao lector coñecer as características da paisaxe no que se desenvolven estas historias".

Citou películas e series como French Kiss, Entre copas, Gran reserva; A nosa vida na Borgoña; Falcon Crest; Un home no viñedo... así como varias novelas, material todo este que permite analizar a forma na que se representa a paisaxe e o mundo do viño. E así se detivo en dúas obras que alcanzaron un extraordinario número de exemplares vendidos. Por unha banda, trátase da Adega (2007), de Noah Gordon, ambientada nas rexións do Languedoc e Cataluña a finais do século XIX. Doutra banda, Dolores Redondo sitúa Todo isto dareiche (2016) na Ribeira Sacra galega no século XXI. "Tanto Gordon como Redondo proxectan imaxinarios moi identificables para penetrar na paisaxe da vide e o viño. O seu traballo documental previo envórcase nas descricións dos viñedos, as arquitecturas vitivinícolas, na produción e outros traballos do viño. En definitiva, estes textos entregan unha valiosa información sobre como ler e interpretar a paisaxe do viño e apreciar a importancia dunha actividade agroalimentaria moi presente no medio rural dos países mediterráneos, pero tamén, e de aí a súa proxección global, noutros territorios do planeta".

Portela sinalou o "papel tan salientable que ten na sociedade a paisaxe do viño, que esperta un interese moi importante, e a narrativa é unha fonte importante para coñecer a paisaxe vinícola". Engadiu que en España rexístrase un incremento do enoturismo con máis de catro millóns de enoturistas.

A xornada científica e divulgativa da UNED reuniu na capital do Ribeiro a un grupo de persoas interesadas neste campo tan importante na economía comarcal.

O terceiro relatorio protagonizouna a doutora Ángela Díaz Fernández, bióloga da EVEGA. Está recentemente doutorada en Ciencia e Tecnoloxía Alimentaria e falou de Diversidade varietal da vide de cultivo tradicional no Noroeste da Península Ibérica. Indicou que os estudos xenéticos permitiron detectar 12 variedades novas ou non rexistradas previamente. Trátase, dixo, das seguintes: Caíño Longo 1, Caíño Longo 2, Cruce Paco, EVEGA 3, EVEGA 4, Tinta de Bares; Treixadura José Hermo, Xafardán e Verdello Blanco, "a priori con potencial orixe galaga". Engadiu que se comprueba a existencia de "dúas poboacións xenético-xeográficas claramente definidas: as procedentes do Noroeste da Península Ibérica e as que se considera que proceden do resto da Península Ibérica".

Díaz sinalou que se demostrou a utilidade da tecnoloxía LAMP "como mecanismo de autentificación de variedades de vide a nivel rexional. E a dispoñibilidade dun método económico a nivel de custe e técnico que posibilite o seu uso polo sector viveirista e produtor de vide". A relatora manifestou tamén que no seu estudo detectouse unha "ampla diversidade a nivel fenotípico entre as distintas variedades. É fundamental mantelo de cara a afrontar distintos retos que ameazan ao sector vitivinícola a nivel mundial. Ferramientas varietais para combatilos no ámbito rexional".

O estudo da relatora permitelle soster que, no que a composición de uva se refire, detéctanse "múltiples diferencias entre as variedades. Un amplo abano de escolla de variedades que manteñan un mellor nivel de acidez total e acaden un menor grao alcohólico probable na procura de viños máis equilibrados e con mellor estabilidade para a súa conservación". Salientou o Caíño Longo 1, Caíño Longo 2, Caíño Tinto, Ferrón e Zamarrica entre as tintas, e Branco Lexítimo, Loureira e Ratiño entre as brancas.

Díaz Fernández subliñou, en canto a variedades cun potencial aromático interesante, que "algunhas non presentes ou moi recientemente, como a Albilla do Avia, no rexistro Comercial de Variedades e/ou no Potencial Vitícola Galego, están Branco Lexítimo, Fernao Pires, Loureira e Verdello Blanco, entre as brancas, ou Caíño Longo 2 e Zamarrica, entre as tintas, que destacan ambas as dúas plo seu alto contido en terpenos.

Acabados os tres relatorios, houbo unha degustación de viño do Ribeiro nun momento de conversa en intercambio de pareceres entre os asistentes. O director de UNED Ourense agradeceu a disposición do Consello Regulador, a do alcalde de Ribadavia, así como a presencia dos relatores e a dos veciños participantes nesta importante cita en Ribadavia coa UNED.