A Química, protagonista na divulgación científica da UNED en colexios ourensáns.

22 de noviembre de 2024

Catro centros escolares acollerán, os días 28 e 29 de novembro, este obradoiro, que dará a coñecer os contidos dos elementos químicos da táboa periódica e algúns experimentos nos que están involucrados. Tamén amosará a contribución desenvolvida por algunhas mulleres científicas.

OURENSE, 22 de novembro de 2024. Volve a divulgación científica da UNED para escolares. Esta vez a protagonista será a Química os días 28 e 29 de noviembro, en catro centros educativos: IES Ferro Couselo e IES 12 de Outubro na mañá do xoves 28, e, para a mañá do venres, 29, os obradoiros chegarán aos colexios Guillelme Brown e Miraflores, pois ambos teñen un acordo coa nosa universidade para este tipo de accións. A actividade nesta ocasión titúlase Tira á ruleta, xogamos coa química?, e deseñaronse co obxectivo de dar a coñecer os contidos dos elementos químicos da táboa periódica e algúns experimentos nos que están involucrados, así como a contribución desenvolvida por algunhas mulleres científicas, a estudantes de 3º e 4º Eso e Bachalerato. Todo elo dunha maneira lúdica e creativa.

O proxecto baséase en traballos previos dun equipo multidisciplinar de profesores das Facultades de Educación e de Ciencias da UNED, e da Facultade de Comunicación da Universidade de Zaragoza, que desenvolveron dous MOOOcs, no ano 2020, dentro do marco do proxecto de Divulgación Científica ¡MOOC! ¡MOOC! Química Made in Spain, financiado por FECYT, un deles premiado co V Premio polas boas prácticas en igualdade da UNED, e cuxos contidos están ao dispor de toda a comunidade universitaria. A actividade ten como fío condutor o tema da táboa periódica e proponse un obradoiro científico no que os estudantes xogarán á ruleta. Segundo que opción salga, terán que volver tirar á ruleta e a casilla resultante será explicada polos científicos. O azar encargarase de que se incida nuns conceptos ou outros, existindo tres categorías:

Elemento da táboa periódica: Mergullar en curiosidades dos distintos elementos da Táboa Periódica.
Muller científica: Coñecer os traballos de investigación dalgunhas científicas que contribuíron á Táboa Periódica dunha forma directa ou indirecta.
Experimento químico: Visualizar experimentos de Química nos que interveñen distintos elementos da Táboa Periódica (algúns realizaranse in situ e outros estarán gravados e visualizaranse a través dun vídeo).

Tirarase varias veces á ruleta e polo menos explicaranse dous conceptos de cada categoría.

Para finalizar a actividade, os alumnos xogarán a un Kahoot, que lles axudará a afianzar os coñecementos adquiridos de forma aínda máis divertida.

Finalidade e obxectivos

O fin da actividade é achegar a Química ás aulas dos colexios, para facer conscientes aos máis novos do importantes, necesarios e á vez, próximos, que poden ser os científicos, todo iso dunha maneira lúdica e moi participativa. Os obxectivos principais son os seguintes:

Resaltar a presenza e importancia da Química e os elementos químicos na vida diaria.
Fomentar vocacións científicas no estudantado dos últimos cursos de ESO e de Bacharelato, demostrando que a Química é unha disciplina próxima, divertida, útil e creativa.
Reivindicar o papel das mulleres científicas ao longo da historia e a súa participación no descubrimento de fitos científicos que contribuíron dunha maneira notable ao desenvolvemento da sociedade.

Descrición da actividade

A actividade desenvolverase nas aulas dos colexios ás que se desprazará o equipo de científicos. A actividade iníciase cunha charla introdutoria sobre a táboa periódica e a súa evolución ata chegar á que coñecemos actualmente. De seguido, un dos escolares pulsará unha ruleta interactiva, na que hai recollidas varias casas con tres categorías: elemento químico, muller científica e experimento químico. Segundo salga unha casa ou outra, o mesmo ou outro alumno tirará entón á correspondente ruleta, para ver que casa haberá que explicar e desenvolver finalmente.

Son catro as ruletas interactivas que hai que pulsar:

Ruleta principal: con 12 casillas coas opcións de elemento químico, muller científica e experimento (4 casas por cada un).
Ruleta dos elementos químicos: con 12 casillas contendo cada unha o nome dun elemento químico diferente.
Ruleta das mulleres científicas: con 10 casillas contendo cada unha o nome dunha muller científica diferente.
Ruleta dos experimentos químicos: con 8 casillas, sete delas contendo cada unha o nome dun experimento químico diferente e outra que di: “Tira outra vez”.

Unha vez explicado por parte dos investigadores, o elemento químico ou a muller científica, ou realizado o experimento que saíse na ruleta, dunha maneira interactiva na que os alumnos participarán de modo activo, volverá tirar á ruleta principal, para seguir xogando e explicando outras categorías. Preténdese que, durante o desenvolvemento da actividade, explíquense polo menos dous conceptos de cada unha das tres categorías.

A actividade finaliza coa participación de todos os estudantes nun Kahoot de doce preguntas, que lles axudará a afianzar os coñecementos adquiridos de forma aínda máis divertida.

A actividade está pensada para desenvolverse nun tempo comprendido entre 60 e 75 minutos.

Materiais para o desenvolvemento da actividade

O material fundamental para desenvolver gran parte da actividade son presentacións de Power Point, xa elaboradas polos membros do equipo solicitante. En concreto, hai catro presentacións:

Presentación introdutoria sobre a Táboa periódica.
Presentación con doce elementos químicos: osíxeno, calcio, cobre, carbono, cloro, helio, nitróxeno, hidróxeno, vanadio, prata, xofre e chumbo. De cada un dos elementos expóñense 5 diapositivas, nas que se conta a clasificación do elemento en cuestión dentro do grupo da táboa periódica, como metal, non metal, ou semimetal, o seu ano de descubrimento, distribución e abundancia na Terra, as súas propiedades e características, e as súas aplicacións, Por último, para cada elemento formúlase unha pregunta, con tres posibilidades de resposta, e os alumnos terán que seleccionar unha delas.
Presentación con dez mulleres científicas: Marie Curie, Irene Joliot-Curie, Marguerite Perey, Margaret Todd, Harriet Brooks, Carmen Brugger-Trindade Salas, Renata Clark King, Alice Hamilton, Toshiko Mykeda, Margarita Salas, María Vallet-Regí e Rosa Menendez López. De cada unha delas cóntase o seu lugar de nacemento, a súa disciplina de formación, a súa principal contribución á ciencia, o seu recoñecemento profesional e algunha anécdota da súa vida. Por último, para cada muller científica formúlase unha pregunta, con tres posibilidades de resposta, e os alumnos terán que seleccionar unha delas.
Presentación con sete experimentos científicos en 7 videos: Choiva de ouro, Reactividade dos metais alcalinos, Inflando globos, A electrolise da auga, As cores do cobalto; O xenio da botella e Reaccións de precipitación de hidróxidos de metais. Para cada experimento preparouse unha diapositiva na que se explica os materiais e reactivos, o procedemento experimental e as reaccións que están implicadas. Tamén existe para cada experimento un vídeo duns 3-5 minutos no que se explica a súa realización. Algúns dos experimentos realizaranse in situ, con participación dos estudantes, e outros se visualizarán a través do vídeo correspondente.

Público ao que vai dirixida a actividade

Estudantes de 3º-4º ESO e Bacharelato.

Viabilidade da proposta

Esta actividade foi realizada previamente nas datas do 15 e 22 de decembro de 2020. Ademais, realizouse de modo presencial en varios centros:

Con motivo de A noite dos investigadores o día 29 de setembro de 2023 no centro da UNED do edificio de Monterrozas, en Madrid.
En dous centros escolares de Córdoba, nos días 6 e 7 de novembro de 2023, grazas á axuda de divulgación científica concedida polo Vicerreitorado de Investigación.
En varios centros escolares de Madrid, en xaneiro de 2024.

As investigadoras participantes presentan, unha ampla experiencia en divulgación científica, participando en proxectos FECYT: O Sorriso de Minerva, Festival: ciencia para a mocidade na UNED, Experimentos sinxelos para nenos, Isto chéirame a ciencia e MOOC! MOOC! Química Made in Spain. Desde hai 15 anos participan na Semana da Ciencia e en “A noite dos investigadores” e acoden a Centros Escolares.

Investigadores que participan na iniciativa

María Luisa Rojas Cervantes, Catedrática de Universidade. Departamento de Química Inorgánica e Química Técnica. Facultade de Ciencias. UNED.

Sara Osuna Acedo, Catedrática de Universidade. Departamento de Didáctica, Organización escolar e Didácticas especiais. Facultade de Educación. UNED.

Rosa María Martín Aranda, Catedrática de Universidade. Departamento de Química Inorgánica e Química Técnica. Facultade de Ciencias. UNED.

"Volvemos coa divulgación científica ao mundo escolar, a UNED achégase unha vez máis para sementar vocacións científicas nos escolares e transmitir coñecemento. Unha acción noble para alongar as fronteiras do saber", sinala o director de UNED Ourense, Jesús Manuel García Díaz.