Clara Bañares, primeira española en gañar un premio EuroISME por unha investigación sobre a ética de guerra e a paz

27 de mayo de 2024

O seu obxectivo é poñer os alicerces para desenvolver un código ético específico para os Grupos de Acción Rápida-Vixilancia e Intervención na zona zona do Sahel en África. Ao mesmo tempo prepara a súa tese de doutoramento na que investiga acerca do Plan Carteia, desenvolvido pola Gardia Civil para combater o narcotráfico e os seus delictos conexos no litoral andaluz.

OURENSE, 27 de maio de 2024. A moza Clara Bañares Martín, estudante de Doutoramento do Instituto Gutiérrez Mellado, da UNED, é a primeira muller española en conseguir o Premio EuroISME, (The International Society for Military Ethics in Europe) para a mellor tese de mestría europea escrita no campo da ética da guerra e a paz. Gañou o segundo premio coa investigación titulada: Avanzando cara ao deseño dun código profesional GAR-SE Sahel baseado no estudo comparativo de dúas probas sociométricas no Grupo de Acción Rápida da Garda Civil e o Mando de Operacións Especiais do Exército de Terra. Na súa investigación, defende que os códigos deontolóxicos son especialmente importantes para os membros das Forzas Especiais, como a Garda Civil española. O seu obxectivo é sentar as bases para o desenvolvemento dun código ético específico para os Grupos de Acción Rápida-Vixilancia e Intervención na zona do Sahel en África. Así, Clara Bañares Martín sostén que: "Toda actividade humana debe estar ao servizo do home, da súa dignidade inherente, dos seus dereitos inalienables. Non parece lícito, por tanto, xustificar en si mesma calquera actividade humana, por moi loables que sexan os resultados que consegue, se non tende a facer ao home máis home, se o degrada. A ciencia e, en suma, todo o esforzo humano debe sentirse suxeito a certos límites infranqueables. (…) Noutras palabras, non se trata só de "facer o traballo", senón tamén de 'como' debe realizarse".

En nome do xurado, o eloxio foi pronunciado polo xeneral de División (retirado) Dr. Juan Moliner González, de España. Mencionou que era a primeira vez na historia de EuroISME que unha muller española recibía este recoñecemento. Posteriormente, o xeneral Moliner explicou a abreviatura no título da súa tese gañadora. Trátase dos Grupos de Acción Rápida de Vixilancia e Intervención, o proxecto GAR-SE Sahel, liderado pola Garda Civil española, cuxo obxectivo é mellorar a seguridade e a estabilidade na rexión do Sahel, mediante o despregamento de seis unidades GAR de tipo compañía en países africanos, dentro do G5 Sahel e Senegal.

O tema da tese de Bañares Martín é, segundo EuroISME, particularmente desafiante debido á natureza secreta, a miúdo antiterrorista, das operacións das Forzas Especiais GAR-SE na rexión do Sahel. Na laudatio pronunciada polo xeneral Juan Moliner púxose de relevo tanto o rigor metodolóxico da investigación levada a cabo, como o valor aportado para o desenvolvemento das operacións de mantemento de paz de acordo con códigos éticos e legais nunha área tan salientable para a seguridade de España como é o Sahel.

O xeneral Moliner engadiu que os resultados desta investigación xa lanzaron medidas tanxibles, que culminaron na creación do código oficial de ética para as unidades GAR-SE. "Ao descubrir paralelismos entre as unidades das Forzas de Operacións Especiais en diferentes institucións e rexións xeográficas, ofrece información valiosa sobre a educación ética e os procesos de toma de decisións dentro destas unidades. E no futuro, unha maior exploración de unidades análogas pode proporcionar unha perspectiva máis ampla sobre a ética militar profesional en diversos contextos e culturas, achandando o camiño para futuras investigacións e avances nesta área crítica".

ENTREVISTA

CLARA BAÑARES: "Este traballo ofrece unha contribución fundamental á sociedade alo salientar a importancia dos valores e a ética nas nosas forzas de seguridade e defensa"

Clara Bañares Martín estudou Economía e Finanzas na Universidade Autónoma de Madrid (UAM) e o Máster en Paz, Seguridade e Defensa do Instituto Universitario Xeneral Gutiérrez Mellado (IUGM-UNED). Actualmente, é estudante de doutoramento no programa de Seguridade Internacional, tamén do IUGM-UNED.

-Parabéns, Clara. Dese conta que o outro premio EuroISME foi a un tenente coronel, que é un emprego moi senior nas Forzas Armadas, ao que se chega, como mínimo, con máis de corenta anos. E vostede acábao de recibir sendo tan nova. Que sentiu cando lle notificaron o galardón?

-Realicei o meu Traballo de Fin de Mestrado (TFM) titulado Avanzando cara ao deseño dun código deontolóxico GAR-SE Sahel sobre o estudo comparativo de dous tests sociométricos no Grupo de Acción Rápida da Garda Civil e o Mando de Operacións Especiais do Exército de Terra , e entregueino en xuño de 2023. Uns meses máis tarde, o antigo subdirector do Instituto Universitario Gutiérrez Mellado (IUGM) e Xeneral de División do Exército do Aire (retirado), Juan Antonio Mateo Moliner, quen defendeu o seu doutoramento en ética militar, contactou co meu director de tese e profesor na facultade de Ciencia Política da UNED, Andrés de Castro, e comigo, para propoñer que presentase o meu traballo ao concurso anual sobre teses doutorais e teses de mestrado sobre ética na guerra e a paz de EuroISME (International Society for Military Ethics in Europe). Por suposto, aceptei a proposta, traducín o meu traballo ao inglés e presenteime ao concurso. Uns meses máis tarde, no congreso que celebraba en Tallín (Estonia) a organización, recibiría o galardón na cerimonia de entrega de premios.

-Vostede está, nestes momentos, traballando na súa tese de doutoramento. Sobre que investiga na mesma?

-Actualmente, investigo sobre o Plan Carteia, desenvolto pola Garda Civil para combater o narcotráfico e os seus delitos conexos no litoral andaluz. Este plan trátase dunha redefinición da estrutura policial da Garda Civil, asumindo un carácter multidisciplinar e involucrando diversas unidades do corpo para combater o tráfico de drogas na rexión, o cal está a dar moi bos resultados, sendo unha peza crave na seguridade europea en materia de crime organizado.

-Que achega a súa investigación premiada á sociedade?

-Este traballo ofrece unha contribución fundamental á sociedade ao salientar a importancia dos valores e a ética nas nosas forzas de seguridade e defensa. Nun mundo convulso como o actual, onde a seguridade está constantemente ameazada por diversos factores, é vital que as unidades de operacións especiais actúen cos máis altos estándares éticos. Isto non só garante a eficiencia e eficacia nas súas operacións, senón que tamén fortalece a confianza e lexitimidade destas forzas cara o público. Á fin e ao cabo, estes axentes non só están a protexer as nosas vidas e as nosas fronteiras, senón que tamén están a representar os valores e principios da nosa sociedade. Ao promover valores como o compañeirismo, a lealdade e a profesionalidade, aseguramos que os nosos axentes actúen de maneira íntegra e responsable, tanto en servizo como fóra del.

-E que achegan os resultados do seu estudo ás Forzas e Corpos de Seguridade do Estado (FCSE)?

-As achegas deste estudo para as FCSE son múltiples. En primeiro lugar, os resultados obtidos proporcionan unha base sólida para deseñar e mellorar os programas de formación. Saber cales son as competencias e valores clave permite aos instrutores focalizar os seus esforzos en inculcar estes aspectos desde o inicio, o que reforza a identidade e cohesión da unidade. Ademáis, os resultados axudan na avaliación de candidatos. Ter claro que calidades son imprescindibles asegura que só os individuos máis aptos e co perfil adecuado sexan seleccionados, o que resulta en unidades máis cohesionadas e efectivas. Por exemplo, este estudo identificou valores cruciais como o compañeirismo, a capacidade de sacrificio e a fortaleza mental, que son esenciais para o éxito das operacións en contextos tanto nacionais como internacionais.

-Como inflúen estes valores na toma de decisións dentro destas unidades de operacións especiais?

-A toma de decisións nas unidades de operacións especiais é extremadamente crítica. Os axentes a miúdo atópanse en situacións de alta presión onde deben tomar decisións rápidas e decisivas. Valores como a lealdade, o compromiso e a profesionalidade non só guían estas decisións, senón que tamén aseguran que se tomen de maneira ética e responsable. En situacións de conflito ou crise, estes valores son fundamentais para manter a calma, xestionar o estrés e actuar con integridade, o que, á súa vez, pode salvar vidas e manter a estabilidade en situacións extremas.

-Nun mundo tan turbulento como o actual, cal é a importancia deste estudo para a seguridade global?

-No contexto global actual, onde as ameazas á seguridade poden xurdir de diversas maneiras e en calquera momento, é crucial contar con forzas de operacións especiais altamente preparadas e eticamente sólidas. E en España podemos estar orgullosos de contar con elas. Este estudo non só destaca a importancia dos valores na formación e traballo diario destas unidades, senón que os seus resultados tamén proporcionan un marco para mellorar a cooperación internacional. Ao entender e compartir estes valores que, en esencia, son os valores da nosa sociedade, as nosas forzas poden colaborar de maneira máis efectiva coas súas contrapartes noutros países, como vimos no proxecto GAR-SE Sahel. Aínda que existen diferenzas culturais e contextuais entre as forzas especiais de España e as do Sahel, os valores fundamentais non son tan distintos. Isto dános moitas esperanzas para a interoperabilidade das nosas forzas e o éxito das operacións conxuntas