Os alumnos da UNED Senior coñeceron a historia da Praza de San Martiño que dá acceso á catedral de Ourense
O director do Centro Asociado, que investigou ese espazo urbán, deulles a conferencia de clausura do curso
OURENSE, 12 de xuño de 2019.- Os 110 alumnos da UNED Senior de Ourense celebraron clausúraa do curso nun acto que tivo lugar no Centro Cultural Marcos Valcárcel, da Deputación de Ourense. O director do Centro Asociado á UNED nesta provincia, Jesús Manuel García Díaz, sinalou que “a UNED Senior diríxese ás persoas maiores de 55 anos, con independencia da formación académica que posúan, interesadas en enriquecer os seus coñecementos. Diríxese, por tanto, a persoas que seguen sendo mozas e que teñen aínda moito que vivir e moito que dicir. Moito que gozar. Diríxese ao Maior competente e imaxinativo que quere facer máis enriquecedor o seu tempo libre”.
A coordinadora, María Concepción Álvarez Gómez, indicou que xa poden cubrir os formularios para matricularse nas materias do curso 2019-2020. Mostrou a súa satisfacción por como se desenvolveu o ciclo académico que agora terminou, sen incidencias e co interese forte dos veteranos alumnos por seguir formándose. Neste acto entregáronse bandas aos tres alumnos que acumulan máis horas cursadas: María del Carmen Rodríguez Rodríguez, Alfonso Santamarina Veiga e Delmira Santos Maquieira. Todos os matriculados recibiron, ao saír, os seus diplomas acreditativos.
O acto contou coa conferencia que ofreceu Jesús Manuel García Díaz, sobre a historia da histórica praza de San Martiño, fronte á fachada occidental da Catedral. Un monumento medieval que, segundo o doutor García, “nunca, desde a súa concepción no século XII, tivo unha praza #ante os seus pés, é dicir, #ante a súa fachada occidental”. Engadiu que desde aquela centuria existe a Rúa dás Tendas, que discorre por diante do templo maior e a varios metros baixo o nivel do pavimento da basílica. Dado que a fachada occidental desta catedral, non foi concibida para albergar un espazo urbanístico aberto, se se mantivo como estaba orixinalmente no canto de abrir a actual praza de San Martiño, conservaría o simbolismo que tamén lle era propio á catedral compostelá, aínda que neste caso perdeuse. Así o manifestaba nos anos 70 do século XX o presidente do Museo do Prado, José Manuel Pita Andrade, cuxa tese doutoral dedicouna á construción da catedral ourensá, analizando a fábrica medieval. 
“Xa cando se pretendía tirar rúas e casas para levantar a monumental praza acorde ás trazas de Antonio Palacios, non se prevía abrir unha gran praza que comunicase a hoxe de Santa Eufemia coa Praza Maior”, manifestou o relator. “Coa iniciativa de Palacios tirábanse os antigos edificios da esquerda, segundo miramos de fronte á fachada catedralicia, para tapar ese espazo novamente con dous dos catro inmobles previstos para cercar a praza palaciana”, afirmou o director da UNED/UNED en Ourense..
Sobre o actual edificio que foi da Policía Local, hoxe dedicado a servizos municipais como Educación, revelou García que aparecen as súas trazas no Plan Xeral de Ordenación Urbana de Ourense, ano 1946. O inmoble levantouse nos anos 70 do século XX, “despois de derrubar os dous edificios antigos que lle precederon”.
É certo, expuxo o doutor García, que ao derrubar eses edificios décimonónicos xurdira xurdiu na cidade, especialmente entre os arquitectos, a idea de abrir unha gran praza desde a actual de Santa Eufemia ata a Praza Maior. “Así ven, sobre o Plano Urbanístico de 1961, dúas opcións, unha, a chamada Solución proposta, que data do 8 de xullo de 1974. A outra era o denominada Plano segundo proxecto aprobado, que ofrece a solución definitiva, é dicir, unha praza ben delimitada pola Rúa dás Tendas, polo edificio de servizos municipais ao norte, polo inmoble paralelo ao sur e pola rúa Arcedianos ao oeste. Pola parte da Rúa dás Tendas afectaba os edificios número 13, 15, 17 e 19; e por Arcedianos afectaba os números 14, 16, 18 e 20.
“Cando nos anos 20 e seguintes a cidade estaba ilusionada con tirar vellas rúas para levantar a ansiada praza prevista por Antonio Palacios, era fácil efectuar modificacións nos centros históricos das cidades, pois estaba en boga o Haussmanismo parisiense de botar abaixo o que fose e abrir novas e espazosas prazas e avenidas. Pénsese en París, na Praza de Notre Dáme ou na Praza de Santa María de Regra de León”, expuxo o relator.
Superada a etapa autárquica, a partir dos anos 60 emitíronse as primeiras medidas lexislativas e normativas que conduciron á protección dos centros históricos. “Grazas a esas medidas foi posible conseguir a plena definición cultural dese concepto: centro histórico. Non se esqueza que o centro histórico ourensán ten a categoría BIC, isto é, a máxima protección. E non se pode manipular con alegría. Se se derrubase o edificio municipal na praza #ante a catedral, quedaría, si, un amplo espazo. Unha praza amplísima que nunca tivo o centro histórico ourensán. Sería unha alteración considerable de mesmo. Ademais, se así se fixese, a fachada catedralicia luciría de forma estraña, non só pola pesadez horizontal que a define senón tamén pola escalinata, que ao dar acceso soamente á porta central das tres que ten a catedral en occidente, quedaría ridícula e un espazo tan amplo. Á catedral de Ourense sucédelle o mesmo que á de Toledo, para vela ben e apreciar a súa envergadura, hai que entrar”, dixo Jesús Manuel García. 
Cando por falta de orzamento púxose o proxecto da Praza de San Martiño en mans do arquitecto Francisco Pons Sorolla, este o levou a cabo precisando que aínda que a cidade quedaba cun novo espazo público aínda que reducido, a catedral gañaba, grazas a un xogo de perspectivas, certa verticalidad que se aprecia ao mirar cara á torre das campás, ben desde a praza do santo, ben desde a de Santa Eufemia. “Se non estivese o edificio de servizos municipais e houbese espazo baleiro, a torre non luciría airosa debido ao primeiro corpo engadido no século XIX, que lle achega moita pesadez. Se se deixa á vista toda a fachada, esta ofrecerá un aspecto de enorme horizontalidad, subliñado, ademais, polo primeiro corpo da inacabada torre de San Martiño”, indicou o conferenciante.
García lembrou que a praza en cuestión foi, ao longo dos anos, un laboratorio de experimentos. “En canto á grandeza do proxecto palaciano agradécese hoxe que se quedou no papel. A esta seguiu outra proposta de menor calado”. E por se todo iso non bastase, nos primeiros anos do século XXI a praza viuse alterada de novo coa reconstrución do edificio lindeiro, de apartamentos. Ao traer a fachada 1,50 metros máis cara á escalinata da catedral:
a) achicouse a praza
b) perdeuse a liña de medianeiras históricas que conservaba a casa antiga
c) dotouse á praza dunha fachada pouco acorde coa potencia patrimonial dese lugar, exemplo do que non se debe facer ao pé dun monumento como a catedral ourensá.
Por último, o doutor García sinalou que, “dado o historial desta singular praza e a condición de BIC que ten o centro histórico, o mellor sería deixar como está a praza. Por si mesma é un exemplo histórico de como se pretendeu facer o tratamento dunha contorna monumental. Toda ela é un documento ilustrativo do que non se debe facer. É un monumento ao despropósito humano. Mellor fose, unha vez coñecidos os tres proxectos feitos para ese espazo ao longo do XX, deixala como estivo durante séculos: coa lonxa abalconada dando ás Tendas sen escalinata algunha”. 
A conferencia do relator resume brevemente a súa investigación académica que se recolle no libro Praza de San Martín, frente a la catedral ourensana. Del proyecto de Antonio Palacios a la actualidad, que foi editado polo Grupo Marcelo Macías no ano 2016.
