A profesora tutora de UNED Ourense, María Victoria Carrera, acaba de defender a súa segunda tese de doutoramento
A autora estudou os discursos e prácticas de otredade en alumnado galego e portugués de secundaria con aportacións para unha pedagoxía crítica e queer
OURENSE, de maio de 2019.- A profesora titora da UNED en Ourense, María Victoria Carrera Fernández, defendeu a súa segunda tese de doutoramento. Fíxoo na Universidade de Vigo, na Facultade de Ciencias dá Educación do Campus de Ourense. O seu título é: Discursos e prácticas de otredade en alumnado galego e portugués de secundaria: achegas dunha pedagoxía crítica e queer. O seu director foi o profesor Xosé Manuel Cid Fernández. Carrera sinala que o obxectivo xeral desta tese “oriéntase á análise dos discursos e prácticas de otredad en relación ás identidades sexuais e culturais de adolescentes galegos e portugueses de secundaria, así como a identificar e profundar nas achegas dunha pedagoxía crítica e queer para a mellora da convivencia escolar”.
Para dar resposta a este obxectivo fixo unha tese por compendio de artigos. “Para o desenvolvemento da mesma se parte do deseño de tres investigacións nos que se empregaron metodoloxías de tipo cuantitativo (correlacional e experimental) e cualitativo, que dan lugar á elaboración de seis artigos de investigación”. Así, no primeiro proxecto, sinala a súa autora, deseñouse un estudo cuantitativo transcultural de tipo correlacional e experimental, “participando un total de 2.410 alumnos e alumnas, cun 58.3% de alumnado das catro provincias galegas e un 41.7% de alumnado portugués do distrito de Braga (Norte de Portugal). Deles, un 53.7% son mozas e un 46.3% son mozos, cunha media de idade de 15.13 anos e un rango de 13 a 19. Administrouse un cuestionario ao total do alumnado, participando ademais 553 destes alumnos/ as no estudo experimental”.
Deste proxecto, deriváronse catro dos seis artigos que compoñen a tese: “ Attitudes toward cultural diversity in Spanish and Portuguese adolescents of secondary education: the influence of heteronormativity and moral disengagement in school bullying” ( Journal of Psicodidactics, 2018, Q2), “Gender-bashing in Spanish and Portuguese adolescents: structural relations with heterosexual matrix, racism/ xenophobia and attitudes toward bullying roles” (Journal of School Health, 2019, Q1), “Me & us versus the others: Troubling the bullying phenomenon” (Under review) e “A transcultural study of secondary victimization of bullying victims: The role of gender and ethnicity” (Under review).
No segundo proxecto levou a cabo un estudo cuantitativo a través de enquisa por mostraxe de carácter transversal. Participaron un total de 800 estudantes das catro provincias galegas, dos cales o 50.70% son mozas e os 49.30% mozos, cunha media de idade de 15,19 anos e cun rango de 14 a 18 anos. Deste proxecto deriváronse varias publicacións, incluíndo un dos artigos que dá corpo a este traballo: “Spanish adolescents’ attitudes toward transpeople” ( Journal of Sex Research, 2014, Q1).
No terceiro proxecto consistiu na abordaxe dun estudo cualitativo a través de grupos de discusión. Participaron 93 adolescentes ourensáns de secundaria (48 mozas e 45 mozos) cunha media de idade de 13.7 anos e un rango de 12 a 17. Esta investigación deu lugar a varias publicacións, entre as que destaca a que se inclúe neste traballo: “Performing intelligible genders through violence: “Bullying as gender practice and heteronormative control” ( Gender and Education, 2018, Q2).
Os resultados poñen de relevo que, “en relación aos discursos de otredad, os mozos, en comparación coas mozas, e o alumnado portugués, fronte aos seus iguais galegos, adoptan discursos significativamente máis negativos cara ás mulleres, así como cara á diversidade sexual e cultural. Así mesmo, en ambos os casos, móstranse máis favorables á violencia entre iguais. Polo que respecta ás prácticas de otredad, os estudos visibilizan o carácter central das variables heteronormativas e etnocéntricas para comprender e previr estes fenómenos”. Ambos os traballos alertan sobre o risco de que a categoría “ bullying” estea a silenciar a crúa realidade do racismo, o sexismo e o rexeitamento á diversidade sexual na aula, ao invisibilizar as motivacións que subxacen a estas prácticas. En canto ás relacións de correlación e interdependencia entre as variables que configuran a matriz heteronormativa e etnocéntrica, e entre estas e as prácticas de otredad, as análises de correlacións, así como as ecuacións estruturais, apuntan a unha clara e estreita relación entre as variables heteronormativas e etnocentristas, así como á súa vinculación coas prácticas de otredad exercidas contra os/ as adolescentes que transgreden a norma de xénero ou que pertencen a grupos étnicos minoritarios, operando conxuntamente como unha matriz de odio e violencia.
Finalmente, os resultados deste traballo alertan de “a necesidade urxente de transformar a práctica educativa, que debe orientarse a unha pedagoxía antiopresiva, intercultural, crítica e queer, afastada dos modelos asimilacionistas que engolen valórelos/tradicións doutros grupos aos que se considera inferiores e que se contextualiza no marco filosófico da Teoría Queer”.
Esta práctica educativa, indica a doutora Carrera Fernández, “non se orienta a fomentar que os grupos hexemónicos (o eu/nós/ as que constitúe “o centro”) toleren aos outros/ as (“as marxes”), senón a desdibujar as fronteiras que nos separan artificialmente, transformando a aula nun espazo que favoreza o cambio social”. Un cambio que só pode ser alcanzado mediante unha práctica educativa transgresora e crítica coas estruturas autoritarias da escola, que cuestione a heterosexualidad normativa e o etnocentrismo, e que interrogue seriamente as categorías sexo-xénero-etnia-orientación sexual, máis aló das dicotomías, valorando outras posibilidades de ser e de posicionarse como ser humano.
