Xulio Prada analizou en Zaragoza a violencia de carácter sexual contra a muller no franquismo
O profesor titor da UNED advirte que ao longo da historia esta violencia “insérese nuns patróns de natureza cultural vinculados ao patriarcado que as sitúan en posición de franca desprotección, en especial no marco de conflitos armados de orde interna”
OURENSE, 18 de febreiro de 2019.- O coordenador Académico, e profesor titor da UNED como da Uvigo, Xulio Prada, participou nun encontro que co título Mulleres, xénero e violencia na Guerra Civil e a Ditadura de Franco, desenvolveuse en Zaragoza. O investigador ourensán, que hoxe é un dos especialistas máis recoñecidos en España no que á represión do franquismo refírese, amosou un relatorio baixo o título: Puxéronme tan bonita que teño que ensinarme…Vítimas, cómplices e verdugos da represión sexuada na retagarda franquista.
O doutor Prada sinala que a escaseza de fontes primarias de carácter escrito que permitan abordar todos os aspectos relativos a determinadas formas de represión sexuada padecidas polas mulleres “obríganos a recorrer a uns relatos ( re)construídos moito tempo despois de acaecidos os feitos que se rememoran”. Por iso, sinalou que nos últimos lustros, o desbordamento da memoria veu acompañado “dun renovado afán por dar voz ás vítimas directas daqueles episodios, pero tamén, debido á inevitabilidad do ‘feito biolóxico’, a quen non o experimentaron nin o viviron en primeira persoa senón a través das evocacións das damnificadas ou de quen aseguraba estar presentes no drama”. Segundo o investigador ourensán, “vémonos abocados, en consecuencia, a facer uso dunhas narrativas dinámicas, vivas, en permanente proceso de ( re)elaboración como consecuencia da necesidade de acomodarse a cada un dos presentes que se sucederon desde 1936”. Son uns relatos, indica Prada, que pugnan por unir un pasado “que non acaba de pasar e un presente que proxecta os seus propios valores sobre aquel mediante un proceso bidireccional que, ante todo, é expresión da necesidade que teñen as diferentes memorias transgeneracionales que conviven nun mesmo tempo e espazo de atopar resposta a interrogantes que son á vez pretéritos e actuais”. Determinados aspectos relacionados coa liturxia do rapado feminino abordados por Xulio Prada nesta intervención que tivo na capital aragonesa constitúen un bo exemplo desas preguntas de dobre percorrido que, como di o seu autor, deben ser respondidas a través o diálogo “entre a pluralidade de tempos que evoca a coexistencia de diferentes cohortes en pugna por construír un relato colectivo que non só resulte verosímil senón tamén reconocible para todas elas”.
É por iso que o relator insiste en advertir que ao longo da historia a violencia sobre as mulleres, especialmente a de carácter sexual, “insérese nuns patróns de natureza cultural vinculados ao patriarcado que as sitúan en posición de franca desprotección, en especial no marco de conflitos armados de orde interna”. Desde un punto de vista cultural, sinala Prada, “unha cabeza feminina rapada pode ter a súa orixe na adaptación a un canon de beleza vixente, a un ritual funerario ou a unha manifestación de devoción. Pero onde non existe unha normalización nin unha moralización social do rapado, leste adoita ir vinculado a un acto de transgresión, tanto cando se aplica como castigo á ‘desviada’ —xa sexa a adúltera, a ‘vermella’, a nai, a irmá ou a muller ‘de vermello’ ou a ‘ colaboracionista’— como cando é a propia muller a que o realiza sobre si mesma de forma voluntaria, subvertendo así a idea tradicional e patriarcal sobre a súa feminización”.
“Con todo, esa violencia, xa sexa caracterizada nos termos propostos polas organizacións internacionais ou os colectivos de mulleres feministas actuais ou entendida ao modo en que puidese representarse á altura dos anos trinta ou corenta, non pode ser aprehendida unicamente baixo o prisma cultural do patriarcado, por moi heteróclito que sexa o conxunto das castigadas”, manifesta Xullo Prada. Pola contra, debe situarse tamén, e principalmente “no contexto das dinámicas sociopolíticas e culturais xeradas polo golpe de estado, en particular no da construción da categoría de vermella/muller de vermello. Só así se alcanza a situar o castigo dentro dun proxecto global de rehabilitación das desviadas que persegue a imposición dun determinado prototipo de muller para o cal é preciso a desintegración da personalidade das transgresoras como paso previo á redención e que ao mesmo tempo procura o reforzamento das identidades dos perpetradores e de quen participa no mesmo involucrándoos na estigmatización do outro como contraposición ao nós”. Como puntualiza o investigador e profesor da UNED, “só participando deste dobre marco interpretativo pódese situar no seu xusto termo o papel desempeñado por vítimas, espectadores, cómplices e verdugos dunha práctica represiva cuxas esencias nos sitúan ante un rito de exclusión social de natureza colectiva, que ademais da súa vertente simbólica ten tamén unha nítida dimensión política”.
