As Xornadas de Historia volveron colleitar éxito abordando o terrorismo da Transición

16 de marzo de 2023

Nesta edición participaron 176 persoas de doce comunidades autónomas e tamén dos Países Baixos.

OURENSE, 16 de marzo de 2023. As Xornadas de Historia dedicadas nesta ocasión ao terrorismo na Transición española e organizadas tanto pola UNED como pola Uvigo, remataron despois do desenvolvemento de catro relatorios de calidade. Nesta edición houbo 176 participantes, deles 103 homes e 73 mulleres. Da Uvigo son 109, outros 28 da UNED e 39 estudantes de matrícula ordinaria. En canto á súa procedencia son de Andalucía, Aragón, Baleares, Canarias, Castilla-La Mancha, Castilla e León; Cataluña, Extremadura, Galicia, Melilla, País Vasco, Valencia e un estudante dos Países Bajos. Recoñécense 0,7 créditos ECTS para estudantes da Universidade de Vigo e 1 crédito ECTS para estudantes da UNED.

O director de UNED Ourense, Jesús Manuel García Díaz, sinalou a satisfacción que represente "colaborar un ano máis nestas veteranas Xornadas de Historia coa Uvigo. Apostamos pola investigación, polo coñecemento, apostamos polo rigor e pola verdade, afastándonos de interpretacións falsas e interesadas. É un pracer colaborar e seguir dando luz sobre períodos históricos". García fixo referencia a José Álvarez Junco, catedrático de Historia do Pensamento recentemente nomeado Doutor Honoris Causa pola UNED e retomando algunhas frases do seu discurso de recepción: "A nosa pretensión actual, como historiadores, é describir o pasado, pero centrándonos en feitos concretos, parciais, non dotados dun sentido grandioso nin enmarcados nun gran relato providencial sobre o conxunto da historia humana". Co noso traballo queremos descubrir e narrar que ocorreu, por suposto, e proporcionar no posible unha explicación sobre as súas causas e consecuencias, pero sen chegar a conclusións de gran alcance, sen pretender que o ocorrido tivese un impacto decisivo no curso da historia universal". García Díaz tamén trouxo a colación "a humildade, de non vernos como superheroes, senón como vulgares seres humanos, semellantes aos nosos congéneres pasados e presentes. A pesar do cal nosa historia é interesante, a nosa vida merece ser contada. Sigamos investigando, sigamos escribindo, sobre o noso pasado. Sigamos analizando ao ser humano, tentando comprendelo cada vez mellor", parafraseando a Álvarez Junco. "Só me resta desexarvos que gocedes con esta programación. Que vos divirtades aprendendo algo máis".

O director das Xornadas, Julio Prada Rodríguez, profesor da Uvigo e profesor-titor en UNED Ourense, agradeceu a colaboración que presta a UNED nunha cita académica que xa ten 15 anos. Agradeceu igualmente a coordinación destas Xornadas aos responsables da devandita tarefa destacando que se trata de "dar a coñecer traballos de especialistas en diferentes áreas temáticas. O ano pasado tocou falar de Falanxe, o anterior, das relacións entre Historia e Socioloxía..", e salientou a "calidade dos relatorios" ao tempo que dixo que optar un ano máis polo formato exclusivamente en liña débese á idea de acceder con facilidade aos relatores".

Retos de seguridade

Alberto Bueno Fernández, da Universidade de Granada, disertou sobre Da defensa á seguridade nacional: dúas décadas de promoción da súa cultura. E así expuxo que o proceso de Transición democrática en España supuxo a revisión das relacións cívico-militares ao longo dos seguintes lustros. "Neste sentido, puxéronse en marcha novas políticas de concienciación respecto a os retos de seguridade no ámbito exterior aos que tiña que facer fronte o novo réxime, algúns herdados e outros novos, que esixiron unha política de comunicación diferente e moderna", sinalou o relator. "A posta en marcha da cultura de defensa supuxo a primeira pedra deste camiño, aínda que se construíu sobre estruturas previas. Doutra banda, foron configurándose novas conceptualizaciones, máis complexas, respecto aos retos de seguridade aos que tiña que facer fronte o Estado no contexto da postguerra fría. Nese sentido foise introducindo en España o concepto seguridade nacional, moito máis complexo e matizado que o de defensa. Para desenvolver unha nova política de comunicación e promoción da súa cultura foi necesario revisar os seus mecanismos de difusión", indicou Alberto Bueno. Dixo que se a Transición política fíxose desde 1975 ata a chegada de Felipe González ao poder en 1982, como cren algúns investigadores, a Transición militar prolongouse uns anos máis, polo menos ata 1986, cando se produciu a entrada de España na OTAN e xa definitivamente en 1989, cando comezan as misións internacionais do Exército. "Segundo o ex ministro Serra, o poder civil non mandou nas forzas armadas ata 1988, segundo uns ou ata 1989 segundo outros. A presenza militar finaliza coa intervención do poder militar como actor político".

Alberto Bueno é investigador postdoutoral da Universidade de Granada e profesor da Universidade de Leipzig. Licenciado en Ciencias Políticas e Dereito, é doutor en Ciencias Sociais pola Universidade de Granada. Anteriormente foi profesor nas universidades Pablo de Olavide e de Xaén. As súas principais liñas de investigación versan sobre as relacións cívico-militares. É editor de Global Strategy e produtor de Estratexia podcast.

Violencia en segundo plano

Pablo García Varela falou sobre Terrorismo e violencia etnonacionalistas durante a Transición. "A preminencia da banda terrorista ETA nos estudos de terrorismo no noso país fixo que en ocasións a violencia doutros grupos terroristas durante a Transición quedase en segundo plano". Por esta razón, o obxectivo desta comunicación foi explicar os ‘’outros terrorismos’’ violentos etnonacionalista, máis aló de ETA-m e ETA-pm, para configurar unha visión do período máis completa e clarificar o impacto que tivo esta violencia terrorista no proceso de democratización.

Graduado en Historia pola Universidade de Oviedo e Mestrado en Historia Contemporánea de España na UNED. Doutor da UPV/EHU e membro do Instituto de Historia Social Valentín de Foronda. Actualmente, goza dun contrato posdoutoral de investigación e docencia da UPV/EHU na Universidade de Vigo (Convocatoria de axudas da UPV/EHU financiada pola Unión Europea-Next Generation EU).

O contexto global do terrorismo revolucionario

A boca dos fusís. O terrorismo de extrema esquerda contra a Transición é o título do relatorio ofrecido por Víctor Aparicio Rodríguez nestas xornadas. "Ao falar do ciclo de violencia da Transición adoitamos distinguir entre unha serie de actores diferenciados: por unha banda, a violencia policial ou institucional e, por outro, a 'violencia contestataria'. Nesta última categoría encadrariamos o terrorismo ultradereitista, o etnonacionalista e o asociado á extrema esquerda; a este último, protagonizado por organizacións como o FRAP, os GRAPO ou o FRAVA atribúenselle ao redor de setenta vítimas mortais no período comprendido entre 1975 e 1982", sinalou.

O obxectivo desta comunicación foi explicar o contexto global no que se propagou este «terrorismo revolucionario» –terceira onda de Rapoport–, debullar os fundamentos teórico-políticos que propiciaron o recurso á violencia por parte das citadas organizacións, esbozar o seu desenvolvemento nos anos da Transición, e clarificar o impacto que tivo esta violencia terrorista no proceso de democratización.

Víctor Aparicio Rodríguez, licenciado en Historia pola Universidade de Alcalá de Henares (2013) e doutor en Historia Contemporánea pola Universidade do País Vasco (2021) coa súa tese A esquerda e a violencia política na Transición española. Discursos e prácticas (1975-1982), baixo a dirección de José Antonio Pérez Pérez e Luís Castells Arteche. Forma parte do Instituto de Historia Social Valentín de Foronda e as súas liñas de investigación viran ao redor da violencia política como fenómeno histórico, as culturas políticas, o terrorismo, a represión e a Transición española.

O terrorismo de ETA

Outro relator foi Gaizka Fernández Soldevilla, do Centro Memorial de Vítimas do Terrorismo. Tratou acerca do terrorismo de ETA durante a Transición. "A maior dificultade que tivo que afrontar a Transición democrática foi a actividade das bandas terroristas, que entre o 1 de xaneiro de 1976 e o 31 de decembro de 1982 asasinaron a 498 persoas, feriron a 450 e secuestraron a outras 70. Aínda que operaban organizacións de moi distinta índole ideolóxica (independentistas, ultradereitistas, de extrema esquerda, etc.), as máis letais con diferenza foron as vinculadas ao nacionalismo vasco radical", expuxo. Fernández Soldevilla engadiu que as distintas ramas de ETA foron as artífices de 340 dos asasinatos cometidos entre 1976 e 1982: o 68% do total. Á súa vez, provocaron lesións a 305 cidadáns, é dicir, ao 68% do total. Neste relatorio tentarase explicar como foi posible que o nacionalismo radical despregase tal cantidade de violencia terrorista en tan pouco tempo e cales eran os seus obxectivos".

Gaizka Fernández Soldevilla, é doutor en Historia Contemporánea pola UPV/EHU, traballa como responsable de Investigación do Centro Memorial das Vítimas do Terrorismo. É autor dos libros Heroes, heterodoxos e traidores. Historia de Euskadiko Ezkerra) (1974-1994); A rúa é nosa: a Transición no País Vasco (1973-1982); A vontade do gudari. Xénese e metástase da violencia de ETA e O terrorismo en España. De ETA ao Dáesh. É coautor, xunto a Raúl López Romo, de Sangue, votos, manifestacións. ETA e o nacionalismo vasco radical (1958-2011), e, xunto a Sara Hidalgo, da Unión da esquerda vasca. A converxencia PSE-EE. Coordinou con Florencio Domínguez Pardines Cando ETA empezou a matar e con María Jiménez 1980. O terrorismo contra a Transición. Exerceu de asesor histórico da serie televisiva A liña invisible (Movistar, 2020). Presenta o podcast Sierra Delta Contra e colabora habitualmente con El Correo e El Diario Vasco.

Estas xornadas son un fito académico importante desde fai anos en Ourense grazas ao apoio que reciben por parte de ambas as dúas universidades. A súa consolidación é patente.