Conferencia en Ourense sobre "As matemáticas da guerra"

3 de noviembre de 2022

O decano da Facultade de Ciencias da UNED disertará o luns 7 de novembro, ás 20.00 horas, no Marcos Valcárcel sobre a presenza da ciencia na guerra. Será de acceso libre no salón principal de actos do centro cultural da Deputación.

OURENSE, 3 de novembro. O decano da Facultade de Ciencias da UNED, José Carlos Antoranz Callejo, doutor en Física, ofrecerá unha conferencia en Ourense baixo o titulo Euclides e Ares: As matemáticas da guerra. O acto, aberto a todo o público, desenvolverase no salón principal do Centro Cultural Marcos Valcárcel con inicio ás 20.00 horas. Esta charla enmárcase no 50 aniversario da UNED e na política de divulgación científica que está a levar UNED Ourense, da man do seu director, Jesús Manuel García Díaz, que será quen presente ao relator ante o público ourensán.

Desde que o home foi consciente da súa existencia dedicou a súa vida para optimizar as súas accións; o máximo rendemento co menor custo. E así ocorre tamén na guerra. Desde os tempos de Alejandro Magno ata os nosos días, as matemáticas estiveron involucradas nese proceso de axuda a minimizar riscos e vítimas para obter os mellores resultados.

Na charla desenvólvense os primeiros pasos da matemática nas falanxes de Alejandro, pasando polas lexións romanas e os seus campamentos. A construción de aparellos que podían determinar alturas e distancias tan importantes para a artillería na Idade Media ata chegar aos nosos días onde se fala de perturbar órbitas de satélites de intelixencia para evitar o fluxo de información sobre os movementos do inimigo. Os procesos de optimización aparecen en moitos ámbitos da vida como problemas de asignación de recursos, de inventarios, de mantemento, de fiabilidade, problemas de colas, roteiros de transporte ou secuenciación de actividades. Case todos eles aparecen no caso da guerra.

Algúns autores pensan en Arquímedes, coa análise e solución contra o bloqueo naval romano á cidade de Siracusa que presentou ao tirano desa cidade no século III a.c., como precursor do que se denomina investigación operativa ou de operacións (IO). Posteriormente, no século XX, F. W. Lanchester, en Inglaterra, antes da Primeira Guerra Mundial e Tomás Edison realizaron estudos en IO, aínda que non tivesen un impacto inmediato. É durante a Segunda Guerra Mundial cando aparecen grupos de matemáticos, estatísticos, físicos e enxeñeiros traballando directamente para as forzas armadas dos países involucrados na contenda que tratan de producir o máximo dano no inimigo minimizando baixas e/ou perdas, baseándose en matemáticas e na IO.

Veranse algúns detalles destes estudos. Finalmente, durante a actual guerra de Ucraína, poñerase de manifesto que as actuacións dos contendentes non son arbitrarias ou aleatorias e que as estratexias de ambos os bandos están baseadas en cálculos matemáticos precisos para alcanzar posicións de preponderancia fronte ao outro contendente.

O decano de Ciencias da UNED, José Carlos Antoranz, esquerda, será presentado polo director de UNED Ourense, Jesús Manuel García, dereita.

Perfil de Antoranz

O profesor José Carlos Antoranz (Madrid, 1955), licenciouse en Ciencias Físicas na Universidade Autónoma de Madrid finalizándoos en 1977 coa cualificación de Sobresaínte. Doutorouse en Ciencias Físicas pola UNED en 1982 coa cualificación de Sobresaínte cum laude, e Premio Extraordinario de Doutoramento. No ámbito académico iniciou a súa carreira profesional no departamento de Física Fundamental da facultade de Ciencias da UAM nos anos 1977-78 como profesor axudante, e posteriormente nos departamentos de Física Fundamental desde 1978 ata 1998 e de Física Matemática e de Fluídos da facultade de Ciencias da UNED desde o ano 1998 ata a actualidade. Obtivo a praza de profesor titular de universidade na área de Materia Condensada en xaneiro de 1985 e posteriormente de catedrático de universidade na área de Física Aplicada en xuño de 1996; ambas as prazas no departamento de Física Fundamental da facultade de Ciencias da UNED. Anteriormente foi profesor adxunto entre 1982-84 e profesor axudante do departamento de Física Fundamental da UNED nos anos1978-82. Posúe valoración positiva de sete tramos de investigación (período 1978-2019) e oito (seis máis dous) tramos docentes.

Foi presidente, secretario e vogal da Comisión Nacional de Avaliación da Actividade Investigadora (CNEAI) na área 1 de Matemáticas e Física en 2019, 2018 e 2017, respectivamente. Avaliador de proxectos de investigación do Ministerio de Sanidade e do Ministerio de Educación e Ciencia desde 1986. Avaliador do National Science Foundation de Estados Unidos. Avaliador da Axencia Nacional de Promoción Científica e Tecnolóxica de Arxentina, desde 2012. Avaliador da Axencia Andaluza do Coñecemento (AGAE) desde 2012. Avaliador da ACAP da Comunidad de Madrid desde o ano 2009. Desempeñou os cargos de director do departamento de Física Matemática e de Fluídos entre os anos 1998-2004 e 2011-18 e director do departamento de Física Fundamental da UNED entre os anos 1985-86.

Desde xullo de 2018 ata a data é o decano da facultade de Ciencias da UNED. Foi bolseiro polo Instituto de Estudos Nucleares (Xunta de Enerxía Nuclear) desde 1977-80; dúas bolsas de investigación de intercambio hispano-noruegués no Institutt for Matematiske Fag da Universidade de Oslo, Noruega no curso 1979-80; bolsa deformación do Persoal Investigador dos Ministerios de Educación e Ciencia e Universidades e Investigación durante os cursos académicos 1978-81; bolsa de estudos post-doutorais na Universidade Nacional de Kyushu en Fukuoka, Xapón,1983-84, concedida pola Japan Society for the Promotion of Science; bolsa concedida polo Proxecto Mercurio (Francia) no Instituto de Mecánica de Fluídos de Marsella durante o curso 1.989-90, por dúas Accións integradas entre UNED e Instituto de Mecánica de Fluídos de Marsella, Francia, en 1984-85, por a Association pour l'Accueil deas Personalités Etrangères en 1984; bolseiro pola Fundación Volkswagen,1984-85 no departamento de Física Teórica da Universidade de Stuttgart, e no departamento de Matemáticas Fundamentais da Universidade de Bremmen, Alemaña Federal; polo acordo de cooperación hispano-francés estancias no departamento de Física Fundamental da Universidade de Rouen, Francia en 1984,1985 e 1991; bolseiro con cargo ao programa de estancias temporais no estranxeiro da Dirección Xeral de Investigación Científica e Tecnolóxica do Ministerio de Educación e Ciencia na Unidade de Medicina e Cirurxía Experimental do Hospital Xeral Universitario Gregorio Marañón de Madrid, 1994-95 e en a Unidade de Medicina e Cirurxía Experimental (Laboratorio de Imaxe Médica) do Hospital Xeral Universitario Gregorio Marañón de Madrid, 2004-05.

Dentro do seu labor docente, participou na docencia nas licenciaturas de Ciencias Físicas, Químicas, Matemáticas e Ambientais desde 1978 ata a súa extinción. Posteriormente, no grao de Física desde a súa implantación ata a actualidade. Respecto a a docencia en posgrao, participa desde o ano 2008 na docencia de materias no mestrado en Física Médica, así como no mestrado de Prevención de Riscos Laborais e Mestrado Universitario en Formación do Profesorado de ESO e Bacharelato, Formación Profesional e Ensinos de Idiomas desde 2014. Coordinou o mestrado en Física Médica desde a súa creación en 2008 ata 2018. Tamén codirixiu o Mestrado en Tecnoloxía e Instrumentación Biomédica, 2001-04, mestrado multicéntrico en colaboración coa UPM e o Hospital Xeral Universitario Gregorio Marañón de Madrid (UCM).

A súa actividade investigadora estendeuse, nun principio, a temas de mecánica de fluídos e sistemas dinámicos. Posteriormente a procesos de combustión de mesturas de premixtura e finalmente, dentro do campo da medicina, traballou no deseño, construción e implantación dun ventrículo artificial de asistencia mecánica circulatoria. En ecocardiografía definindo parámetros fisiolóxicos que determinan o estado dun corazón, así como determinación de comportamentos fisiolóxicos das cavidades ventriculares e auriculares do corazón, vía o cálculo de constantes físicas características, e a resolución de fluxos intraventriculares mediante resolución de ecuacións de dinámica de fluídos a partir de imaxes de ecocardiografía. Tamén traballou en oncoloxía, onde calculou novos modelos da interacción radiación ionizante coa materia para determinar as doses para aplicar a pacientes oncolóxicos; a modelos de quimioterapia así como a determinar a optimización de listas de espera en radioterapia. Nestes campos, colaborou, liderou e participou ata a data en 55 proxectos de investigación financiados por diferentes organismos como son o Ministerio de Educación e Ciencia, Ministerio de Sanidade, Ministerio de Economía e Competitividade, Comunidad de Madrid, Ministerio de Industria, Ministerio de Sanidade e Consumo, Unión Europea, Acuson America, Acuson España, Fundación Volskwagen (RFA), Instituto de Estudos Nucleares (Xunta de Enerxía Nuclear). Froito destes proxectos, son os seus máis de cen artigos clasificados no JCR con máis de 1.000 citas (JCR) e máis de 130 artigos en monografías, capítulos de libro, etc. As súas comunicacións preentadas a congresos nacionais e internacionais son máis de 200 e participou na organización dos seguintes congresos: Coorganizador do Congreso Nacional Física Estatística 91, Xixón, 1991; III Congreso de Fluidodinámica e as súas aplicacións, celebrado en Matanzas, Cuba, en 1.997; European Aerosol Conference, Madrid, 2003; 14th European Conference on Mathematics for Industry, Madrid, 2006; First Spanish Meeting on Aerosol Science and Technology, RECTA 2007, Madrid; III Congreso Conxunto das Sociedades Españolas de Física Médica e de Protección Radiolóxica, Cáceres, 2013; 6th Iberian Meeting on Aerosol Science and Technology, RICTA2018, Bilbao, 2016; Aerosol Technology , AT2018, Bilbao, 2018.

Antoranz é director do laboratorio de Medida Avanzada por Imaxe, laboratorio de referencia da Comunidad de Madrid co número 45, pertencente á Rede de laboratorios e Infraestruturas de Investigación de a Comunidad de Madrid. Así mesmo, foi profesor visitante (contrato IBM-KGN-V047) no centro de investigación de IBM. en Kingston, New York, EE.UU, 1986 e como colaborador (contrato COL-2690) no Centro de Estudos Non-lineais do Laboratorio Nacional dos Alamos, New Mexico, EE.UU, 1986.

Galardóns

Recibiu os seguintes premios ao longo da súa traxectoria investigadora: Premio anual de a Academia de Ciencias de Cuba correspondente ao ano 1999 polo conxunto de traballos relativos a Avalanchas e leis de escala en procesos non equilibrados, xunto aos profesores Óscar Sotolongo Costa e Alexei Vázquez da Universidade de a Habana, Cuba. Premio a a mellor comunicación escrita pola European Society of Cardiology, en 2001. Premio á mellor comunicación na XXIV Reunión Anual da Sección de Ecocardiografía e Outras Técnicas de Imaxe da Sociedade Española de Cardioloxía, Pamplona, 2003. Premio ao mellor artigo español en medicina publicado por unha revista estranxeira durante o ano 2005 concedido por Edicións Maio, Barcelona.