Pipeteando e recordando a Faraday

2 de noviembre de 2022

Rotundo éxito o obtido, unha vez máis, pola UNED, coas súas aulas de divulgación científica desenvolvidas a semana pasada nos centros educativos Guillelme Brown, Miraflores, IES 12 de Outubro e o CEIP Virxe de Covadonga. Durante toda a mañá do xoves, 27 e o venres 28, máis de 400 escolares gozaron aprendendo cos obradoiros de electromagnetismo e o de extracción de ADN.

OURENSE, 2 de novembro de 2022. O equipo de científicos estaba formado polos doutores en Física Óscar Gálvez González e Mikel Sanz Monasterio e polas doutoras en Bioloxía, Mónica Morales Camarzana, vicedecana de Estudantes e Infraestruturas, e Raquel Martín Folgar, todos eles da Facultade de Ciencias da UNED. Con eles estivo en todo momento o director de UNED Ourense, doutor Jesús Manuel García Díaz.

Nos catro centros educativos a expectación foi máxima. Os escolares de Primaria e Secundaria gozaron coñecendo o comportamento dos imáns e coa obtención de ADN do tomate. A práctica de extracción do ADN seguía un protocolo que os alumnos debían seguir escrupulosamente. En cada mesa, había pousatubos que soportaban pipetas e un tubo de 50 ml, e pipetus. Tamén había unha copia do protocolo para seguir. Mónica Morales explicáballes que o protocolo do experimento é como a receita dun menú, é dicir, que se non o cumprimos, o resultado non servirá para nada. O pastel non sairía ben, do mesmo xeito que a extracción de ADN.

Todo era un misterio. Como será ese ADN que nos din que imos ver dentro duns minutos?, preguntábase máis dun. Mónica e Raquel explicábanlles que para afrontar o experimento necesitaban un tomate, etanol absoluto a -20ºC e despois unha solución de Lisis formada por auga destilada, cloruro de Sodio, (NaCl), acedo etilendiaminotetraacético (EDTA) e Dodecilsulfato sódito (SDS) ao 20%.

En primeiro lugar explicábaselles o porqué desta solución. Xa que o tomate está formado por células e o ADN áchase no núcleo de cada célula, temos que chegar a ese núcleo e rescatar o ADN. Para iso é necesario romper a membrana da célula e do núcleo.

Raquel Martín trituraba o tomate cunha batedora de modo que así rompía as células. Ese contido vertíao nunha probeta de 80 ml de auga destilada e pasábao a un vaso de precipitado. A verdade é que os pasos previos á actuación dos alumnos viñan xa preparados por estas profesoras. Así, con cinco pasos previos xa realizados, chegaba o momento de homoxeneizar o material biolóxico do tomate, Tratábase de bater aproximadamente100 gramos de tomate e poñelo no vaso de precipitados. Logo engadíanselle 160 ml da solución de lisis e homoxeneizábase coa batedora o tomate no vaso de precipitado. Cunha gasa desdobrada e posta nun embude de laboratorio fíxose o filtrado. E chegou o momento de precipitar o ADN. Os rapaces tiñan que utilizar a pipeta para coller 6 ml de material homoxeneizado e engadilo ao tubo de 50 ml que tiñan na mesa.

A continuación, e seguindo ao milímetro o protocolo, cada estudante debía coller coa pipeta 15 ml de etanol frío e engadilo aos poucos ao tubo onde xa previamente introduciran o material homoxeneizado (batido). Era nese momento cando ían observado a precipitación do ADN, que queda na parte superior do contido biolóxico do tubo. E así podían velo, iso si, advertíndolles que non debían axitar nin golpear o tubo pois de facelo, o ADN rompería e non valería para seguir estudándoo no laboratorio. Deixóuselles claro que cando se estuda o ADN das persoas, por exemplo, é para detectar algunha enfermidade, etc., de aí a importancia de non romper lle ADN obtido. "Estou flipando!”, exclamaba unha alumna no Guillelme Brown non sen emoción. E as compañeiras de mesa miraban sorprendidas.

No Miraflores a expectación tamén era máxima. A súa directora, María Diez, marabillábase asombrada “con esta metodoloxía que utiliza a UNED”. E o mesmo no IES 12 de Outubro, onde máis dun sorprendeuse. Nalgunha mesa o ADN rompeu por darlle un movemento indebido ao tubo. A profesora Mónica Morais serviuse diso para insistir na importancia de ser exactos no traballo no laboratorio, pois se trata de accións de máxima importancia no campo, por exemplo, da saúde das persoas. Os estudantes pipetearon e é de destacar o bo nivel apreciado nas súas respostas cando se lanzaban preguntas. Trátase de que todos aprendan e que o que fan éntrelles pola vista coa práctica proposta.

A directora do Guillelme Brown, Yolanda Valeiras Vázquez así como o director do IES 12 de Outubro, César Silva Feijóo mostraron a súa satisfacción polos obradoiros desenvolvidos dentro das Aulas Científicas de Divulgación da UNED. En cada un destes tres centros acompañaban ás doutoras da Facultade de Ciencias varios profesores, para estar tamén pendentes de se algún estudante non atendía ou falaba indebidamente. A atención foi máxima porque todos querían coñecer en que acababa aquel experimento científico.

O obradoiro de electromagnetismo desenvolveuse en todos os centros excepto no Miraflores, onde xa tivo lugar o pasado mes de abril. Para iso necesitábase unha mesa onde colocar o material físico e varias cadeiras para que os estudantes, a modo de anfiteatro, seguisen o taller, ben respondendo preguntas formuladas ou ben saíndo á mesa para formar parte do experimento. Os doutores Gálvez e Sanz gañáronllos e fóronlles propoñendo 14 experimentos á vez que deixaban en cada centro unha caixa que é o Kit de Faraday 2.0 patentada pola UNED, onde cada colexio ten á súa disposición eses mesmos experimentos.

Covadonga

O CEIP Virxe de Covadonga tivo un taller de electromagnetismo dado que o de ADN só era para Secundaria. A súa directora, María Isabel González Vaíllo, reuniu aos escolares no edificio de abaixo. Como estabamos en vésperas do Samaín, os alumnos de varios centros asistiron a estes talleres disfrazados. Os pequenos de Covadonga sentaron expectantes. E comezou o taller. Ao comprobar que un imán, aínda que atrae metais, non atrae a todos os metais, como moedas, Óscar Gálvez díxolles que se imaxinasen que cun imán puidésemos extraer moedas das máquinas. “Iso fago eu!”, exclamou inocente un pequeno, provocando a risa xeral. Pero todos aprenderon divertíndose.

Saíron á mesa varios nenos e nenas para comprobar na práctica o que lles explicaban de modo moi didáctico en teoría, mediante unha proxección. Ao final a directora amosou o seu sinceiro agradecemento por poder vivir estas experiencias os estudantes deste centro. “Foi, unha vez máis, un éxito e unha emoción ver a resposta escolar a estas aulas de divulgación da nosa universidade”, dixo Jesús Manuel García Díaz, promotor desta divulgación en Ourense, para a que conta co apoio do Vicerreitorado de Investigación, Transferencia do Coñecemento e Divulgación Científica así como da Facultade de Ciencias da UNED.

“Na primavera volveremos con outra nova entrega de obradoiros científicos e esperemos ampliar o número de centros, aos poucos. Eu estou moi satisfeito, pois non é para menos despois de sementar vocación científica entre algo máis de 400 escolares ourensáns. Oxalá dentro duns anos algún destes mozos poida dicir que destes talleres da UNED en Ourense xurdiu a súa vocación para a ciencia. Será emocionante. Transmito o meu agradecemento a estes catro profesores, á Facultade de Ciencias e ao Vicerreitorado de Investigación da UNED. Cos talleres que levamos desenvoltos en Ourense desde o curso pasado, non dubido que esteamos a facer unha obra social magnífica entre os nosos mozos. Continuaremos neste sentido ao longo do curso que estamos a celebrar. E nos seguintes. Que menos!”. "Non esquezamos que son moitas as accións da UNED no sentido da divulgación científica no sentido vertebrador do territorio. E Ourense non é unha excepción, por iso estamos a traballar en accións nesa dirección. Unha delas é esta que estamos a comentar, a de achegar a realidade científica aos colexios para espertar vocacións desde unha Universidade, a UNED, que está agora nun momento diriamos interesante dentro da súa realidade xenética pioneira, que cumpre agora medio século. E é unha sorte tela en Ourense. Ourense tamén conta en España e faio coa UNED”, sinalou do director.