UNED y Uvigo analizan conxuntamente a historia social
Están a celebrarse en Ourense as Xornadas de Historia Contemporánea e do Tempo Presente para "facilitar o coñecemento, outras perspectivas, outras metodoloxías", segundo Susana Reboreda, decana de Historia da Uvigo, "buscando o dato que rexeite faladurías, veletas que xiran co vento da postmodernidade", dixo Jesús Manuel García, director de UNED Ourense. As xornadas tentan repasar algunhas achegas da historia social, sinalou o seu director, Julio Prada.
OURENSE, 8 de marzo de 2021.- Con douscentos participantes inauguráronse hoxe as Xornadas de Historia Contemporánea e do Tempo Presente. «Socioloxía e Historia: ambigüidades, modelos e paradigmas», que este ano se celebran en modo virtual e que están organizadas por UNED Ourense e a Facultade de Historia da Uvigo.
A decana da Facultade de Historia da Uvigo, doutora Susana Reboreda, agradeceu a colaboración do Centro Asociado de UNED Ourense así como a dos relatores e a presenza dos matriculados. Lembrou que este ano a situación da pandemia obriga a celebrar por vez primeira estas xornadas virtualmente e que o seu obxectivo non é outro que “facilitar ou coñecemento, outras perspectivas, outras metodoloxías”.
O director de UNED Ourense, doutor Jesús Manuel García, destacou a colaboración, desde hai anos, da UNED a través do seu Centro Asociado en Ourense, con outras institucións, entre elas, a Universidade de Vigo, “coa que nos une unha relación de amizade xa veterana” sendo uno exemplo patente a organización destas Xornadas. Sinalou García que o programa deste ano “preséntallenos suxestivo e interesante. Nos anos posteriores á Segunda Guerra Mundial comezou a tomar ímpeto a historia socioeconómica e a explicación histórica baseada no estudo das forzas sociais. Xurdiron así correntes historiográficas influentes en Occidente e tamén en Oriente”.
“A historia social, dinos Natalie Zemon, o é tamén cultural. A historia social clásica mantén vínculos coa socioloxía e coa economía mentres que a nova historia social parece relacionarse máis coa antropoloxía e a literatura. Esa nova historia social trata de detectar agrupamentos de diversa índole, pregunta como se forman. Interpreta as relacións como procesos de dominación, resistencia, rivalidade e complicidade de poder e íntimos. Falando de resistencia acórdome do Proxecto Baviera con Martin Broszat, proxecto que puxo o acento no impacto do réxime nazi en todas as áreas da vida cotiá. E Broszat introduciu o concepto de resistencia, que implicou un amplo debate, por outra banda”. O director de UNED Ourense expuxo na presentación destas Xornadas que “a miúdo historia e socioloxía reúnense, identifícanse e confunden porque dun lado hai imperialismo, unha hinchazón da historia e por outra, unha identidade de natureza: historia e socioloxía son, segundo este autor, as únicas ciencias globais que poden estender a súa curiosidade a calquera aspecto do social, citando a Fernando Braudel”.
“Volve, parafraseando a Stone, a narrativa, que anuncia o fin dunha época para dar paso ás circunstancias que rodean ao home, e aparece así o campo económico, o demográfico; vaise cara ao cultural e afectivo, vaise da man da socioloxía, da antropoloxía, transítase desde os modelos estratificados e desde o unicasual ao comunicante e multicasual, da cuantificación do grupo ao individual; do analítico ao descritivo e do científico ao literario”. Jesús Manuel García desexa que estas xornadas sirvan “para contaxiar a todos o gusto por coñecer a nosa historia, por investigala e entendela, gozando sempre. Buscando o dato, o documento que refute habladurías, cataventos que viran co vento da posmodernidad… para contribuír, sempre coa verdade por diante, a frear o caldo de cultivo dunha xeración de ovellas".
“Que este curso axude, entre outras cousas, a sementar en cada un de vós, futuros historiadores, a recuperación da visión panorámica da Historia fronte á tiranía do presente e o cortoplacismo, e non perder nunca de vista a súa importante función de ciencia social crítica, ao dicir de Julián Casanova. Porque se algo ten o historiador, é que non hai historia definitiva, que esta, como calquera outra ciencia, está sempre en construción, que a súa metodoloxía será sempre selectiva e que non pode ter a veleidade de establecer verdades absolutas, porque aínda que a opinión é libre, os feitos son sacros, como indicaba Reig Tapia.
O director das Xornadas, profesor doutor Julio Prada, profesor titor de UNED Ourense e profesor da Uvigo, presentou o programa remontándose ás orixes da historia social no XIX e como aquela corrente chocaba coa Academia. Citou aos pais da historia social en 1929, Lucien Febvre e Marc Bloch coa chamada Escola dos Annales, que é unha corrente historiográfica fundada por ambos os autores e que dominou en boa parte a historiografía francesa do século XX e tivo non pouca difusión no mundo occidental. Esta corrente leva tal denominación debido á revista francesa Annales d' histoire économique et sociale, que posteriormente se denominou Annales Economies, sociétés, civilisations, para, no ano 1994, ser denominada como Annales Histoire, Sciences sociales, en cuxas páxinas se publicaron as súas formulacións. “Non é a nosa intención explorar en pofundidade esta relación entre a Historia e a Socioloxía. Preténdese repasar algunhas desas achegas desta historia social. Así presentaranse enfoques sociolóxicos para logo ver exemplos na mocidade católica, non exército e na infancia”.
Ligazón para ver a presentación
O primeiro relator foi o profesor doutor Domingo Rodríguez Teijeiro, profesor titor de UNED Ourense e profesor da Uvigo. Co título: De xiros e retornos. Aproximación a unha historia da Historia Social, o relator trazou un rápido percorrido pola historia da historia social, que é practicamente un percorrido pola corrente principal da historiografía ao longo do século XX e as dúas primeiras décadas do século XXI. “A historia social xorde a partir do impacto que teñen as transformacións sociais produto dos procesos de industrialización e urbanización que se viven nas últimas décadas do século XIX. Trátase dun primeiro `xiro´ que pon en cuestión a historiografía de matriz rankeana, que comeza a difundirse nas primeiras décadas do s. XX, reclamando unha maior atención ao contexto social do desenvolvemento histórico; o que levará a moitos historiadores para achegase á historia económica, cultural e social”.
Esta forma de facer historia, engadiu Rodríguez Teijeiro, fíxose dominante durante as dúas décadas posteriores á segunda guerra mundial. “A intención era facer da historia unha ciencia rigorosa. Pódense distinguir catro formas de entender a historia como ciencia social: ciencias sociais históricas estadounidenses, Annales, Escola de Bielefeld e marxismos. Democratización da historia que introduce segmentos máis amplos da poboación e desprazamento do político cara á sociedade; baseadas no principio de causalidade e no paradigma cuantitativo”.
Desde mediados os sesenta esta forma de facer historia comeza a ser contestada. Multiplícase o obxecto de análise histórica e cuéstionase a posibilidade dunha explicación científica sobre o cambio no pasado. Retornan a narrativa e o suxeito, as mentalidades convértense no tema central para Annales, os historiadores marxistas italianos achéganse á microhistoria e, cada vez máis, a cultura convértese en elemento privilexiado para a análise social”, expuxo o primeiro relator.
A finais dos 80 dábase por constituída unha “nova historia social” de matriz culturalista, cuxa intención declarada non era explicar, senón interpretar. “Os estudos históricos pasan do estudo da sociedade ao da cultura e aplícanse novos métodos para achegarse aos dispositivos culturais, simbólicos e mentais. Sobre este enfoque cultural inciden tamén as consecuencias do xiro lingüístico que, na súa interpretación extrema, poñen en cuestión a posibilidade mesma da historiografía”, sinalou Teijeiro.
Desde mediados os anos 90 asístese a un novo xiro coa intención de escapar das consecuencias máis graves do enfoque cultural e lingüístico, en especial do relativismo extremo e o papel autónomo da cultura. De modo que nas últimas décadas, entre outras cousas, recupérase o social como categoría analítica, prestando maior atención ás realidades non discursivas, revitalizando así o material e a causación social; cambia a consideración da cultura, que comeza a ser vista como unha esfera de actividades prácticas, como un repertorio de competencias ou estratexias; as aproximacións transnacionales gañan terreo e, en certo xeito, retornan as grandes narrativas e a política, o enfoque social da política, cobra novo dinamismo.
Aplicación da historia social: as mocidades católicas
Pola súa banda, o profesor doutor José Ramón Rodríguez Lago, fixo unha análise da traxectoria histórica do concepto da mocidade, dos movementos e organizacións asociados con ela, e dos xurdidos no seo da Igrexa católica ou inspirados polos seus fieis. É, dixo, “unha análise de longo percorrido que nos levará a través dunha extensa e complexa historia duns 150 anos. Explicar a traxectoria das organizacións xuvenís católicas na Idade Contemporánea, esixe comprender previamente o contexto no que estas se enmarcan, penetrándose nas claves que permiten explicar un concepto tipicamente contemporáneo”. O relator partiu dun estudo “que pretende conxugar a clave temporal, coas súas dimensións sociais, políticas e tamén xeracionais, coa clave espacial, atendendo ao transnacional, o estatal, o nacional, o rexional, ou o local; pero tamén ás claves de xénero e a súa identificación cuns roles e valores asociados. Un concepto complexo, sometido aos vaivéns da Idade Contemporánea, que non só viuno nacer, senón que lle outorgou durante un tempo unha aureola mítica”.
Estendido o paradigma do progreso e da revolución, a mocidade pasou a adquirir así un compoñente heroico, asociado co novo e rexenerado (por tanto, o novo), fronte ao vello e degenerado (a tradición condenada a desaparecer). Desenvolvéronse así as teorías xeracionais que desde principios do século XX ata a data viñeron servindo para lexitimar os máis variados relatos sociolóxicos, políticos ou mercantís. Engadiu Rodríguez Lago que a loita polo control, a organización e a mobilización da mocidade expúxose así como unha verdadeira guerra cultural polo futuro, entre diversas perspectivas ideolóxicas. Unha guerra que contou con tres escenarios privilexiados: a acción desenvolvida na escola como forjadora dos principios e as virtudes da boa mocidade, as actividades de tempo libre como forjadoras do corpo e o espírito, e a acción política nunha sociedade de masas, para a aprendizaxe democrática, revolucionario ou reaccionario, que sumaban á propaganda a da experiencia iniciática cunha violencia regeneradora e, en ocasións, sacra”.
Dinos o doutor Rodríguez Lago que as organizacións xuvenís católicas xurdiron inicialmente nas esferas burguesas e en espazos urbanos sometidos aos retos dunha progresiva industrialización e democratización. “O progreso da educación pública en mans dun Estado que se presumía laico potenciaría ademais a constitución de numerosas escolas privadas católicas, en mans de congregacións relixiosas centradas especificamente por primeira vez na historia nos labores educativos. Escolas e colexios que constituirán as súas propias organizacións xuvenís. Será así en Italia, en Francia, ou en ámbitos de predomino protestante como Suíza, o Reino Unido ou os Estados Unidos, onde avanzarían con maior forza os postulados laicos, onde se desenvolvese con máis vigor tales organizacións”. Ao mesmo tempo, o proceso de centralización ou romanización eclesial para facer fronte ao progreso duns Estados-Nacionais que aspiraban a construír e controlar as súas propias Iglesias, provocou que o papado vise no control, a supervisión e a promoción de tales organizacións xuvenís unha ferramenta útil para defender os seus principios e intereses.
Época dourada
O período de entreguerras foi sen dúbida a idade dourada do movemento xuvenil, pero ofreceu ademais no ámbito católico algunhas características propias. “Por unha banda, a Igrexa católica incorpórase rapidamente ao activismo internacionalista desatado tras a creación da Sociedade de Nacións e funda en 1921 a organización internacional de Estudantes Católicos, Pax Romana; por outra, a cuestión obreira e o auxe dos movementos xuvenís asociados coas doutrinas totalitarias (tanto do comunismo como o fascismo) contribúen á creación dunha alternativa católica que conxuga a organización xeral das mocidades parroquiais (Acción Católica Xeral, seguindo o modelo norteamericano ou o italiano), con ramas especializadas por ambientes, como a Mocidade Católica Obreira ou a Estudantil. Como consecuencia do ascenso da Alemaña nazi, obsérvase unha aproximación das posicións vaticanas ao modelo organizativo estendido entre os católicos de Francia, o Reino Unido e os Estados Unidos. Tras a guerra, as organizacións xuvenís católicas póñense moi pronto ao servizo do relato da Guerra Fría e o anticomunismo”.
Os pontificados de Xoán XXIII e Pablo VI supoñen un período de renovación eclesial que promociona a cooperación con outras correntes relixiosas ( ecumenismo) e ideolóxicas. A atención aposta nas cuestións sociais e no proceso descolonizador, favorece o diálogo coas correntes marxistas e nacionalistas. “En 1968 a Conferencia de Episcopado Latinoamericano celebrada en Medellín consagrou a corrente da Teoloxía da Liberación, convertida en referente de transformación eclesial para toda unha xeración. En España, eses mesmos anos identifícanse cunhas organizacións xuvenís católicas que se converten en oposición ao réxime franquista. Con todo, o pontificado de Xoán Paulo II marcou un novo xiro na política vaticana, envorcada cara a parámetros moito máis conservadores. As organizacións xuvenís foron tachadas entón de sospeitosas e apostouse no seu lugar polos denominados novos movementos católicos, máis relacionados cos valores familiares e tradicionais. A España democrática converteuse así nun privilexiado campo de experimentación para combater o proceso de secularización, avogando polo relato da loita contra o laicismo e a misión dunha nova evangelización para América e Europa”, manifestou Rodríguez Lago.
As xornadas poden seguirse premando nas seguintes ligazóns:
Intervención de Domingo Rodríguez Teijeiro
Intervención de José Ramón Rodríguez Lago
UNED Ourense
Comunicación
